O tango de Touriño e Feijoo

O tango báilase entre dous, din en Bos Aires. Se cadra por iso Touriño e Feijoo coincidiron o sábado na capital do Río da Prata, ese ensanche de Galicia que dicía Julio Camba. En realidade, a simultánea presenza en Bos Aires dos dous candidatos á presidencia da Xunta dos dous grandes partidos estatais débese sobre todo ao verán austral, que converte xaneiro no equivalente ao agosto europeo, e pola obsesión dos últimos anos da clase política pola emigración, derivada en parte do crecente peso numérico do voto de alén do mar.

Touriño actuou o sábado na Rural de Palermo, o mesmo escenario escollido por Fraga no 2005, e Feijoo, que chegou o sábado á capital arxentina, fai o propio o domingo, no local de Costa Salguero. Ámbolos dous estiveron antes en Montevideo. Porque para os políticos galegos a capital uruguaia é efectivamente o último barrio de Bos Aires. Unha rápida viaxe en avión sobre ese mar ocre do Río da Prata permítelles estar nos países que concentran o 45% do censo exterior. Ademais como de alí chega unha proporción de votos galegos maior que de calquera outro dos principais países de destino da nosa emigración, Uruguai e Arxentina achegaron no 2005 o 58% dos sufraxios da diáspora galega.

A enorme bolsa de fraude que existe nas eleccións galegas no Río da Prata traduciuse nun brutal aumento do número de votos nos últimos anos, como se pode observar no gráfico. O número de votos emitidos en Arxentina e Uruguai multiplicouse por dous do 1997 ao 2005, ata chegar aos 60.000. No 2005 a emigración galega enviou 49.183 votos máis que en 1997. E desa medra, 30.000 sufraxios son de Arxentina e Uruguai, onde se deron taxas de participación próximas ao 50% do censo, unha porcentaxe xigantesca para o exterior, sobre todo tendo en conta a particularidade española de incluír no censo electoral a tódolos inscritos no consulado, vivos ou mortos.

Apareceron de súpeto desde 1997 trinta mil galegos en Arxentina e Uruguai interesados pola política galega? Pois seguro que non. Pode haber unha parte do incremento da participación que se deba ao achegamento con Galicia que provocou a crise económica arxentina de principios do século XXI. Pero o resto é obra das maquinarias de PSOE e PP.

Agora, froito da esixencia do pasaporte, o volume de votos vaise reducir, aínda que seguramente aumenten as manobras dos partidos. Xa houbo un feito histórico, o tango deste fin de semana de Touriño e Feijoo. Segundo as primeiras informacións das axencias, pouco deu de si. Como é natural. Touriño promete levar a TVG a tres millóns de fogares arxentinos. Unha mostra máis de que non ten ningún interese por reformar a canle pública, senón que quere ter unha arma de propaganda aínda máis potente e transatlántica. Feijoo, como Touriño, fala de dar a tarxeta sanitaria a todos os emigrantes. Sen embargo, o popular fixa prazos. A tarxeta valería só para Galicia, para cando volvan ou veñan. É unha desas promesas que crean confusión e que parece moito máis do qué.

Vai ser certo que tiña razón o altivo Méndez Romeu coas súas críticas ao “discurso excesivo” en Galicia verbo da emigración. Porque o dereito a prestación sanitaria no país de acollida só a deben ter os verdadeiros emigrantes, os galegos de primeira xeración que non teñan recursos. O contrario, ademais de inviable economicamente, sería un engano masivo.

Feijoo e Touriño, como tamén faría Quintana se viaxase a Arxentina, amosaron as súas limitacións. Normal. A viaxe transatlántica pode sentar ben, pero non transforma tanto. Unha emigración de fin de semana non fabrica líderes. Se os tres probaran a ficar alí unha temporada...

Portugal, o mundo ao revés

O PSD, o centro-dereita portugués, o aliado luso do PP, non quere as urnas na emigración, nas eleccións lexislativas e europeas, que pretende implantar o Partido Socialista portugués, o socio do PSOE. O enfrontamento acaba de chegar ao seu máximo grado, co veto asinado este martes polo presidente da República, Aníbal Cavaco Silva, ante a reforma da lei electoral aprobada o ano pasado a iniciativa do goberno do socialista José Sócrates e co apoio dos partidos da esquerda.

Na súa argumentación, Cavaco apela ao dereito a participación dos emigrantes, que é moito maior por correo que en urna. En Portugal hai probas empíricas deso. Nas eleccións para a Assembleia da República do 2005 votaron 36.710 emigrantes, case o dobre que nas presidencias do 2006, nas que se emitiron 18.840 sufraxios. Nas lexislativas vótase por correo desde 1975. E nas presidenciais, en urna, desde o 2001, tras case un cuarto de século de discusión sobre a reforma constitucional. No voto por correo téñense detectado irregularidades, como o voto por varias persoas e incluso a aparición de mortos nos censos.

O Partido Socialista, en tradicional minoría no exterior, pon esas irregularidades sobre a mesa para defender a eliminación do voto por correo nas lexislativas. O PSD, que defende o seu histórico dominio na emigración, fala do peso da tradición e da necesidade de manter niveis de participación máis altos. Aínda que o PS gañou no exterior no 99, con Guterres no poder, en xeral a dereita fíxose coa maioría dos escanos da emigración, grazas a súa maioría fóra de Europa, un reduto dos socialistas.

Portugal foi en 1975, segundo os manuais internacionais de voto no exterior, o primeiro país en establecer uns escanos elixidos directamente polos emigrantes. Xa os había no Senado francés, pero mediante unha designación indirecta, a través dun consello consultivo. A da circunscrición propia é a gran diferenza de Portugal con España. Pero hai outras. Os emigrantes non poden votar nas municipais nin, na práctica, nos referendos. Téñense que apuntar no censo electoral, pois non hai inscrición de oficio como en España. Así o volume do voto é moito menor, do 0,6% do total nas lexislativas e do 0,3% nas presidenciais, fronte ao 1,5% das xerais españolas e o 6,3% das últimas autonómicas galegas.

Agora Portugal é o mundo ao revés respecto a España. A dereita portuguesa rexeita as urnas que os seus aliados españois do PP reclaman. E os socialistas lusos impoñen as urnas que non queren os seus socios españois. O Bloque coincide coa esquerda portuguesa, que tamén é moi feble no exterior.

No voto emigrante non hai nin ideoloxías nin amigos. Só cálculos aritméticos.

Votar por 115 ou 219 emigrantes canarios

A sede do PP en Bos Aires está dotada desde hai unhas semanas cunha fotocopiadora. Esta novidade sería anterior, segundo os populares, á decisión da Junta Electoral Central de esixir a fotocopia do pasaporte ou equivalente. En todo caso, vanlle sacar partido nas próximas semanas, como fixo hai case seis anos Pedro Manuel Padrón Brito en Venezuela. Este señor de El Hierro manipulou 115 votos nas eleccións municipais de 2003, segundo un informe policial do que informa o xornal La Provincia de Las Palmas.

A xustiza aínda está coas eleccións municipais do Prestige! Menos mal que atopou algo. Sen tempo non foi. A nova confirma que as eleccións locais, a pesar de ter a menor participación, constitúen o gran foco de irregularidades na emigración. A máis trabas, menos votos, pero máis esforzo das maquinarias dos partidos (como a poderosa Coalición Canaria en Venezuela) e maior proporción da fraude. É un anticipo do que pode pasar coas novas normas nas eleccións galegas. Hai atrancos, así que os partidos implantados no exterior se cren na obriga de “axudar” a superalos.

En Canarias, sobre todo nas illas da provincia de Santa Cruz de Tenerife, sucedéronse os escándalos ao longo desta década. Santa Cruz ten un 7,8% do censo no estranxeiro, polo que, deixando Galicia á marxe, é a primeira provincia de España en peso da emigración. E nas súas illas menores, que son circunscricións independentes para o parlamento autonómico e o Senado, a incidencia do exterior é brutal. Tras sufrir os efectos do voto emigrante nos anos 90, nos que chegou a perder representación por mor do voto exterior, Coalición Canaria reforzouse de tal xeito en Venezuela que xa é a terceira forza española na emigración, con máis votos que Izquierda Unida. En 2003, Coalición Canaria quitoulle ao PSOE un escano autonómico por El Hierro, co que tamén lle apañou un senador de representación autonómica.

O máis curioso é ver como o socialista López Aguilar berra contra a fraude do voto emigrante, ese mesmo sufraxio que segundo Mar Barcón é limpo. Que idea da limpeza!

O que segue é unha pasaxe do libro O voto emigrante sobre irregularidades en Canarias no 2007:

La Gomera: Os 219 votos de Milagros Martín

En maio do 2003, nos días previos ás eleccións autonómicas nas comunidades do réxime común, como Canarias, unha muller, Milagros Martín, presentouse na oficina de correos de San Antonio de Los Altos, no estado venezolano de Miranda, coa autorización para levarse catro votos canarios. Saíu con 219, segundo un informe xurídico elaborado despois por Ipostel, a empresa de correos de Venezuela. Ipostel aseguraba que a muller se aproveitara a “boa fe” dos seus traballadores, ao facerse pasar por unha conselleira da embaixada, segundo publicou Diario de Avisos.

Milagros Martín estaba vencellada á Fundación Garajonay de Venezuela, auspiciada por Coalición Canaria, segundo denunciaron os socialistas de La Gomera, os directamente afectados por esta operación de tráfico de sufraxios. Os destinatarios nunca recibiron os votos, a pesar de que Martín se comprometera en correos a entregarllelos. E logo figuraban como votantes, de acordo coa información que dera o PSOE. Así que os seus sufraxios chegaron a Canarias pero eles nin os tocaron.

Os medios canarios informaron de que, segundo o ditame de Ipostel, polo menos 700 votos foron obxecto de apropiacións indebidas. O informe coñeceuse cando a Xustiza electoral desbotara as reclamacións do PSOE, que sobre todo trataba de anular o escrutinio de El Hierro, onde perdera un deputado en beneficio de Coalición Canaria. Este caso demostra as posibilidades de manipulación electoral nun dos países claves para as eleccións en Galicia, Venezuela.

Fronte ás acusacións dos socialistas, Coalición Canaria laiase sempre do mal funcionamento do sistema de correos e da falta de tempo para que os sufraxios cheguen dentro do prazo. En concreto, CC ten protestado nos debates no Congreso dos Deputados porque o atraso na chegada dun avión procedente de Caracas deixou moitos emigrantes sen votar. É un discurso centrado na cantidade, moi similar ao que facía o PP en Galicia cando estaba no Goberno.

E se o PP necesitase os votos da emigración?

Hai un punto de azar no impacto do voto emigrante que fai tolear aos políticos, sobre todo nesta xeira de permanentes nervos da precampaña. É o que pode provocar situacións nunca previstas, como que os sufraxios do exterior decidan un parlamentario autonómico en Castelló (1% de censo no estraxeiro) ou un deputado en Cortes por Barcelona (2%), mentres non pasa nada en Ourense (21%). Ese elemento sorprendente tamén dá para imaxinar escenarios que poderían resultar simpáticos se non desen noxo.

Durante a meirande parte da última lexislatura autonómica, mentres o BNG durmía e o PSOE gañaba tempo, o PP agardou a ver que pasaba nas xerais. Se Rajoy era presidente do Goberno, os populares terían na emigración unha poderosa ferramenta para o seu asalto á Xunta. Zapatero mantivo o seu domicilio na Moncloa e Feijoo botou contas que lle amosaron o perigo que corría cun PSOE co 60% dos votos ou máis no exterior. Así que o PP lanzou a súa campaña en prol da regulación do voto exterior, ofensiva na que traballou especialmente o Bloque que espertara, logo de ver ameazado o seu escano no Congreso por Pontevedra.

A proposta do voto en urna fracasou, porque o PSOE seguía a gañar tempo. Pero o PP acadou unha vitoria imprevista ao aceptar a Junta Electoral Central a súa proposta de axuntar ao voto a fotocopia do pasaporte, DNI ou certificado consular. Así os populares lograron o que querían, reducir a magnitude da previsible vitoria do PSOE no exterior.

E se chega o momento no que o PP se arrepinta da súa súpeta conversión á transparencia no voto exterior? É difícil, pero pode pasar. Hai un escenario bastante improbable, pero non do todo imposible. Consistiría en que, por efecto da crise económica e a desmobilización da esquerda, os populares suban un deputado na Coruña e outro en Pontevedra, mentres perden un en Lugo e outro en Ourense, froito do desmantelamento das súas vellas redes de poder, co que terían de novo 37. Se o de Ourense, por exemplo, lévao o BNG por unha escasa diferenza, co PP moi cerca e o PSOE moi lonxe de rascar algo no exterior nesa provincia e nas outras tres, estariamos ante a representación do máis espectacular acto da farsa democrática do voto emigrante.

O PP tería 37 deputados, a un da maioría absoluta. Calcúlase en principio (aínda que esas estimacións terían que ser revisadas coas novas normas) que o PSOE obterá o 60% dos votos na emigración, o PP sobre un terzo e o BNG o seu clásico 3%. Así que os populares superarán en dez veces ao Bloque e estarían en condicións de quitarlle ese escano de Ourense cos sufraxios do estranxeiro. Pero entón Feijoo botaría de novo contas e, se cadra, descubriría un problema. Por mor da esixencia da fotocopia dun documento, que pediu o PP, a participación vai caer e ao mellor non lle chegarían os votos para acadar o desexado escano 38, o da maioría absoluta.

Os populares argumentarían que os seus votos no exterior son puros do todo, porque non teñen as plataformas dos gobernos centrais e autonómicos. Así que se lle fixesen falta, é moi probable que o PP reclamase na Xunta Electoral Provincial de Ourense que se contasen tódolos votos, incluídos os que viñeran sen o documento. E o PSOE, que se xogaría a Xunta no escano do BNG, diría todo o contrario e pediría que non valesen os votos “sen garantías”. Se a alguén lle sorprendese este hipotético intercambio de papeis debería botarlle unha ollada á hemeroteca do 2001 ou do 2004.

Sería moi divertido, se non dese noxo.

O suicidio do cidadán

“La emigración resulta así para nosotros un suicidio del ciudadano; puesto que desaparecemos como tales, desde el momento en el que el emigrado no tiene derechos ni en la patria de origen o de ausencia ni en la de adopción o de presencia”. Este parágrafo é a base do folleto Vida política. La colectividad española en la Argentina, editado en Bos Aires en 1913 para divulgar a proposta do xornalista Justo López de Gomara ante o primeiro Congreso de la Confederación Española de Argentina, no que se reclamaron dereitos políticos para os emigrantes no país de orixe, a través da elección dos seus propios representantes do Senado de Madrid. Esa demanda foi despois asumida polas Irmandades da Fala na súa asemblea de Santiago de 1919.

Gomara, director de El Diario Español de Bos Aires, desenvolveu unha intensa campaña durante o primeiro cuarto do século XX para que a voz dos emigrantes se escoitara en España. Que diría hoxe López de Gomara ao ver a perversión da democracia que se practica na emigración? Pois que, polo menos no que respecta a sociedade orixe (España e Galicia), a teoría do suicidio segue vixente, aínda que cun anovado contido. Agora os emigrantes si figuran nos censos, pero son simples números.

Desde a transición os poderes españois e galegos, nas súas sucesivas versión partidarias, nunca consideraron aos emigrantes cidadáns de seu, senón membros dunha sorte de reserva electoral, cuxos dereitos políticos amplíanse, violéntanse ou se intenta reducir ao son da maioría gobernante e dos cambiantes intereses dos partidos. Desde o goberno central UCD, PP e PSOE foron alimentando o monstro, ata crear o sistema de voto exterior más xeneroso do que se teña noticia no mundo.

Agora, por fin a Junta Electoral Central lembrouse a última hora de que hai que garantir a personalidade do elector, froito da queixa dun PP escandalizado porque un partido poda darlle a volta no exterior ao resultado de Galicia, precisamente o que Fraga intentou e non deu feito no 2005. E o PSOE revólvese defendendo que todo siga igual. José Blanco loita por manter un sistema que segundo el declarou moitas veces, por exemplo o 16-VIII-2008, está suxeito a sospeita da “fraude”.

O Blanco que agora está disposto a ir ao Supremo para que todo siga igual é o mesmo que no 2001 dixo viaxar a Venezuela para vixiar o censo e que informou de que nas autonómicas daquel ano polo menos quince persoas votaron por mortos.A única dúbida é se don Justo mantería hoxe o do suicidio ou se falaría máis ben de algo máis masivo e programado…

Cámara dixital para os recadadores

A Junta Electoral Central (JEC) falou e practicamente lexislou ao esixir a presentación do DNI, o pasaporte ou unha certificación consular para poder votar desde a emigración nas eleccións galegas e vascas. A medida introduce máis garantías a fin de frear o descontrol absoluto das votacións no exterior. Por tanto, é positiva, aínda que non resolva o cerne do problema e responda máis a unha manobra política do PP, que semella ter a maioría na JEC, que a un verdadeiro interese por regularizar o proceso electoral na emigración. A xustiza en España non é xusta, senón pura brincadeira partidista.

A aplicación estrita da instrución da JEC suporá unha forte redución do número de votos que chegarán ás xuntas electorais de Galicia. O descenso pódese estimar entre un 30% e un 50%, porcentaxe esta última en principio moi elevada, pero que está dentro do rango que calcula o PP, forza política con grande experiencia neste eido, ademais de autora da proposta para esixir a fotocopia do documento.

Ata o de agora había dúas formas distintas de votar, a das europeas, xerais e autonómicas, nas que os electores recibían a documentación na casa e só había que enviala, e a das municipais, nas que hai que solicitar previamente o sufraxio coa fotocopia do documento para logo recibir as papeletas na casa e mandalas de volta. Co primeiro procedemento, a participación dos últimos anos oscilou entre os máis de 100.000 votos das xerais e autonómicas e os 65.000 das europeas, as eleccións con menos fraude pola baixa intervención das maquinarias partidarias. Co segundo, o das municipais, houbo menos de 20.000 votos.

Se a decisión da JEC supón eliminar a fraude, habería aproximadamente un terzo de votos menos. Se complica o voto en gran medida, como sucede coas municipais, teriamos un 50% menos. Son aproximacións, xa que está por ver o xeito de aplicar as novas normas e que resposta dan os partidos.

Ao esixir os documentos, xa non se vai poder interceptar o voto antes de que chegue ao elector e votar por el, a non ser que se consiga previamente a fotocopia. Ademais, o traballo dos recadadores de votos complícase moito, pois cando fosen polas casas terían que levar polo menos unha cámara dixital para fotografar o pasaporte ou similar.

O PSOE, pasividade ou activismo ante a fraude?

A Junta Electoral Central colocou ao PSOE ante un envelenado dilema: se recorre é moi posible que consiga a anulación da instrución para axuntar a fotocopia do documento, pero se o fai quedaría moi mal en Galicia. Ata o de agora o PSOE pecou de pasividade ante a fraude no exterior. Non aplicou as súas promesas de regularizar as votacións coa implantación das urnas.

Pero se recorre, por máis que o xustifique pola defensa do dereito á participación dos emigrantes, sería un activista do actual sistema, que, segundo teñen denunciado os socialistas desde a oposición, posibilita dar un pucherazo e manipular a vontade democrática dos cidadáns do exterior.

Se o PSOE recorre, seguramente gañe, pero se arrisca a perder máis votos en Galicia, deses votantes desencantados coa xestión continuista de Touriño, que dubidan se é mellor ficar na casa o 1 de marzo que votar de novo aos socialistas. Así que politicamente ao PSOE non lle convén recorrer. O mellor que lles pode pasar aos socialistas é que o recurso o presente o PNV. Pero non parece que ao PNV lle conveña facelo, senón é a cambio de algo.

Semella que o PSOE busca algunha vía alternativa.

Cando o carteiro non chega

Flora Coso (¿Couso?) tiña onte unha pregunta para a socialista Marisol Soneira, de novo de campaña no Río da Prata. Segundo o xornal Clarín, Coso (¿Couso?), de 63 anos, interrompeu o speech de Soneira no centro de Bos Aires para preguntarlle: "¿Y por qué en las últimas elecciones no llegaron todas las cartas?".

Semella que o carteiro non chegou á casa de Flora Coso (¿Couso?). É algo que pasa con frecuencia nas eleccións galegas en Bos Aires e que sementa unha dúbida fundamental: Votaría alguén con esa documentación que non chegou ao destino? Votou Flora Coso (¿Couso?) sen sabelo? Pois esa é unha dúbida transcendental, pois segundo o artigo 68 da Constitución Española o sufraxio é libre, directo e secreto.

Desde logo o desacougo deses emigrantes aos que non visitou o carteiro non baixa, senón que debe medrar, despois de coñecer o que retrucou Soneira: "Las cartas sí salieron de España. Lo que pasó en las elecciones del año pasado puede haber sido un fallo de algún correo determinado, pero ahí España poco puede hacer".

Ao Correo Argentino encoméndalle o Estado español a xestión de 257.168 votos nas lexislativas e 121.207 nas autonómicas galegas. E non hai nada que facer para que garanta que os sufraxios sexan recibidos e enviados polos verdadeiros electores. Non é que o diga Soneira. Xa o proclamou a Junta Electoral Central de España.

Nas últimas xerais, Correo Argentino facilitou datos diarios da xestión dos envíos electorais. Segundo o derradeiro parte, había 32.871 cartas que non foron entregadas, das que 14.273 estaban en proceso de devolución a España e 18.598 atopábanse nas oficinas. Entre elas estaban as que ían dirixidas a 2.119 mortos. Pero o problema non reside tanto nestas cartas non entregadas, senón nas 224.297 que supostamente chegaron aos seus destinatarios.

Segundo datos de Correos de España, finalmente as xuntas electorais recibiron os votos do 49,7% dos españois con dereito a voto desde Arxentina. É unha proporción brutal, que contrasta coa dos outros principais países de acollida da diáspora española, como Francia (38,4%), Suíza (38,4%) e Venezuela (31,2%). Só na veciña Uruguai, o segundo escenario dos esforzos dos partidos, houbo unha taxa maior, do 50%.

A administración electoral española é un "bo cliente" para Correo Argentino, segundo recoñeceu o seu presidente. A cuestión é se hai máis clientes, intermediarios, partidos ou, directamente, mafias que colleron ese voto que non recibiu Flora Coso (¿Couso?).

O que Ibarretxe non calculou

Na súa loita pola supervivencia, Ibarretxe decidiu acumular as eleccións vascas e galegas. Busca anular o posible efecto positivo para o PSOE que suporía manter o poder en Galicia antes das vascas, forzar aos socialistas a dividir os seus medios nunha fronte dobre e poñer ao PSOE ante as contradicións dos seus discursos cando nun sitio van ás eleccións aliados co nacionalismo e noutro en competencia con el, aínda que o resultado final poida ser unha coalición PNV-PSE.

A política vasca ten un sinal de gran potencia, grazas en boa medida á obsesión da prensa de Madrid. Deste xeito, será o proceso electoral de Euskadi o que contamine o de Galicia. Pero si pode haber algún efecto no sentido inverso, especialmente na emigración, xa que os esforzos de PP e, sobre todo, PSOE por captar votos de galegos do estranxeiro, a través das súas estruturas en Arxentina e Venezuela, poden producir a sinerxia de recoller de paso sufraxios vascos, o que iría en detrimento do PNV.

Os mundos da diáspora galega e vasca non teñen nada que ver. Galicia non se pode comparar con ninguén no Estado, agás con Asturias e a provincia de Tenerife, aínda que salvando moitas distancias. E concretamente Euskadi ten 43.660 electores do estranxeiro, o 2,4% do censo, fronte aos 335.357 e o 12,7% de Galicia.

A distribución por países tamén é ben distinta, porque a diáspora vasca está moito máis espallada cá galega. E unha parte deses electores “emigrantes” corresponden en realidade a Euskadi norte, en Francia, o estado que acolle a maior colonia vasca. As únicas coincidencias na distribución xeográfica danse no importante peso de Arxentina, o primeiro país en electores para Galicia e o segundo para Euskadi, e en Venezuela, segundo en Galicia e terceiro en Euskadi. Está por ver que o PSOE decidise colleitar votos vascos en Arxentina e Venezuela de paso que capta os galegos, mais é unha posibilidade. Non hai que esquecer que a pesar do escaso peso da emigración en Euskadi, nas últimas xerais houbo un escano de Bizkaia pendente do reconto do exterior.

Sobre os resultados, cómpre partir do suposto de que o escaso volume de sufraxios da diáspora vasca (10.000 votos nas últimas autonómicas fronte aos 105.000 de Galicia) limita o interese dos partidos e os intermediarios, o que reduce as irregularidades. As autonómicas vascas parecen en teoría unhas eleccións más limpas, nas que o PNV ten unha moi forte posición, relacionada coa súa condición de ata agora forza sempre gobernante en Euskadi, cunha boa implantación no exterior ou por ambos motivos.

Nas últimas catro autonómicas o PNV, en coalición con EA ou en solitario, gañou sempre no exterior. Nas xerais, o PSOE impúxose en 1996 e 2008, é dicir cando gobernaba en Madrid, mentres que no 2000 e 2004, con Aznar na Moncloa, o PP foi a segunda forza, detrás do PNV.

As tendencias indican que se debe esperar unha vitoria do PNV no exterior, aínda que con moita menor marxe sobre o PSOE que no 2005. A non ser que os socialistas, axudados pola coincidencia coas galegas, lle teñan preparada unha sorpresa a Ibarretxe.

Un desexo: Que a emigración non defina

Os correspondentes estranxeiros na España da Restauración podían mandar aos seus xornais as crónicas electorais por anticipado, segundo conta José Varela Ortega en “Los amigos políticos: partidos, elecciones y caciquismo en La Restauración (1875-1900)”. Os xornalistas que quixeran adiantar traballo xogaban sobre seguro. Non había fallo no sistema deseñado por Cánovas. Quen convocaba, gañaba. Sempre.

O mesmo pódese facer cos resultados da emigración galega nas vindeiras eleccións. Non hai fallo. O partido que goberna ao mesmo tempo en Madrid e Santiago, como neste caso o PSOE, é invencible. A única discusión é por canto gañará. Pódese consultar o fundamentado prognóstico de Calidonia (grazas, Carlos):

PSOE 50,5%
PP 39,5%
BNG 3,5%

De xeito máis intuitivo, eu manteño a predición feita no Hai Debate! do 1-12-2008:
PSOE 60%
PP 33%
BNG 3%

É na liña do resultado da emigración galega nas últimas lexislativas españolas:
PSOE 58,55%
PP 33,91%
BNG 2,74%

É posible tamén predicir a participación. Se no reconto das lexislativas españolas do 2008 houbo 114.625 e 105.510 no das autonómicas do 2005, agora hai que esperar más de 120.000.

O que non é tan doado saber son os efectos que vai ter o voto emigrante no resultado final. As experiencias recentes, de Barcelona no 2008 e Castelló no 2007, confirman que o decisivo son as diferenzas na asignación de escanos da noite electoral. Importan moito máis que o peso da emigración na provincia en cuestión. De feito nesas dúas circunscricións a porcentaxe de electores no estranxeiro é inferior á media española, pero os votos do exterior fixeron cambiar de mans un escano en cada caso (de CiU a PP en Barcelona, para o Congreso, e de PP a PSOE en Castellón, para o Parlamento autonómico).

Dáse por feito, agás grandes cambios no escenario, que a emigración esta vez non terá ningún impacto sobre o veredicto electoral, sobre quen vai gobernar Galicia. Pero non se sabe se pode mover algún deputado.

A falta de prognóstico, cómpre formular un dobre desexo. Por unha banda, que a emigración non defina o resultado, que se diría en galaico-porteño. Porque nestas condicións sería unha catástrofe, para as relacións entre a Galicia de dentro e de fóra e para a lexitimidade do sistema político galego. E por outra banda, oxalá cambien de mans cantos máis escanos mellor, catro por exemplo, un por provincia.

Para que se vexa, senón estaba xa claro, que non podemos seguir como nos tempos de Cánovas e Sagasta, da España da Restauración. Por certo, a xeira de maior emigración galega ao estranxeiro, concretamente a América, desde onde agora chegan eses votos da máis vella escola.

Peridis, 20 de abril de 1977

O problema da participación dos emigrantes no sistema político español é moito máis vello do que se pensa. Van máis de cen anos das primeiras discusións na prensa de Madrid sobre se os españois de Arxentina podían intervir na política doméstica.

Das polémicas da transición, esta viñeta de Peridis, publicada en El País o 20 de abril de 1977, dá un bo testemuño. Acompañaba unha información titulada "La emigración, marginada de las elecciones".

Ante o referendo da Lei da Reforma Política de 1976, o Goberno de Adolfo Suárez permitira participar aos emigrantes, pois pensaba que ían apoiar o seu proxecto reformista e necesitaba a menor abstención posible nun censo que non distinguía entre residentes de dentro e de fóra.

Pero ante as primeiras eleccións de despois de Franco, as do 77, Suárez calculaba, acertadamente, que a emigración ía apoiar a esquerda. Así que lle puxo grandes atrancos, como denuncia Peridis no seu debuxo. “Confidencialmente, es que hay mucho rojo emigrado”, confesa o boneco de Adolfo Suárez.

Velaí o cerne da cuestión.

Desde 1976, tras moitas peticións para votar desde o estranxeiro, a emigración converteuse nunha reserva electoral regulada polo goberno, que abriu, pechou e manipulou ao seu antollo.

A Suárez só lle interesaba ter o voto exterior no referendo do 76 e promoveuno. Despois, atrancouno para as eleccións.

Logo Felipe González, que gañaba no exterior, empezou a dar máis facilidades, especialmente desde que a partir de 1993 viu o poder en perigo en España.

Finalmente, no tempo de Aznar, que contaba cos avances logrados por Fraga desde Galicia no eido da emigración, completouse a gran desfeita, ao aplicarse a inscrición de oficio , e mentres xa era o PP o que gañaba.

Zapatero, que prometera limpar o sistema, deixou todo como estaba, porque agora vence o PSOE de novo.

E nesas estamos, camiño dunha desfeita aínda maior. Que despois do escándalo das autonómicas do 2005 se volvan celebrar unhas eleccións galegas no exterior sen controis democráticos.

Co agravante de que como a participación en Galicia pode baixar, o peso do exterior sería aínda maior. Menos mal que todo indica que non será decisivo.

Cando Quintana si viaxou

Anxo Quintana acaba de confirmar que non viaxará a Arxentina na campaña electoral. Era unha medida da que xa se falara no 2007, cando o BNG fixo pública a súa proposta para restrinxir o voto emigrante e deixalo unicamente para as eleccións xerais, non para as galegas, mentres se pedía que mentres tanto os emigrantes contasen no reparto de escanos en España, o que podía beneficiar aos nacionalistas galegas. Ao marxe da necesidade de reformular o sufraxio do exterior e tamén das contradicións da proposta, esa aposta do Bloque constituíu un erro táctico, xa que dese xeito lle fixo o xogo a José Blanco que, coa súa célebre referencia aos seus curmáns de Uruguai que non coñecen Galicia, buscar gañar tempo e ensarillarse aínda máis cunha reforma da intocable Constitución Española.

Agora Quintana non viaxa o que é coherente coa posición do BNG. Foino moito menos a finais do 2006 cando fixo a súa única viaxe ao Río da Prata como vicepresidente da Xunta de Galicia, na que inaugurou as novas oficinas do Bloque en Montevideo e Bos Aires, en clara contradición coas críticas que sempre fixo o Bloque a Fraga e Touriño por mesturar as actividades partidistas en desprazamentos institucionais, pagados por tódolos galegos. Quintana invitou a pinchos, polbo incluído (un artigo de luxo en Arxentina), na Federación de Sociedades Galegas e falou no Teatro Castelao, do Centro Galego. Nese discurso e nas intervencións deses días houbo un gran ausente, o voto emigrante e a súa urxente regulación. Pasara pouco máis dun ano das eleccións galegas, non se dera ningún paso para reformar a lei e ao líder do Bloque non parecía importarlle o que agora, con razón, denuncia como un gran escándalo democrático.

Naqueles primeiros tempos da lexislatura do bipartito perdeuse a ocasión de afrontar a reforma da lei electoral que impediría que estas eleccións se vaian celebrar na emigración nas desastrosas condicións de sempre. Non é xusto intentar sinalar ao Bloque, como se fai desde círculos filosocialistas, como un dos principais responsables do retraso da reforma, que durante o ano pasado promoveu activamente Francisco Jorquera nas Cortes españolas. Pero tamén é inxusto seguir a tratar neste asunto ao BNG como se fose un partido de oposición, sen capacidade de influencia real. A ten pero non puido ou non quixo usala para forzar ao PSOE a cumprir o que pon o pacto de goberno na Xunta. O Bloque continua a ser o único partido político galego que nunca se viu implicado nun escándalo na emigración, na que apenas obtén o 3%, pero estragou a opción de gañar un gran capital político en Galicia se facía o que tiña que facer. Sen embargo, como se viu naquela viaxe do 2006 a Bos Aires, non era un asunto central na axenda de Quintana.

O Estado de Dereito segundo Mar Barcón

Mar Barcón está en forma. A secretaria de Organización do PSdeG-PSOE é quen de citar o nome de Touriño case unha vez por minuto, segundo está a amosar nos seus discursos por Galicia adiante. E iso no PSdeG actual é un gran mérito. Da igual que se trate de avaliar a mensaxe de Noiteboa do Rei de España ou se tivera que falar na festa da Androlla de Navia de Suarna. Barcón sempre levará a auga o muíño de Touriño.

Hoxe deu un paso máis, coa súa revisión do Estado de Dereito. Non fai falla cambiar a lei e implantar o voto en urna. Con Touriño, que “devolveu a dignidade á cidadanía do exterior”, a limpeza está asegurada. Da igual que o sistema permita facer pucheirazos. É un problema do pasado, os tempos dos gobernantes impuros:

La secretaria de organización declaró que si el Gobierno de Manuel Fraga, en el que también estaba Alberto Núñez Feijóo, "no hubiera manipulado el voto emigrante no habría las dudas sobre la campaña que hay ahora". Insistió en que es el PPdeG el único responsable de que se ponga en cuestión todo aquello relativo al voto y a las campañas realizadas en el exterior. "Fueron ellos los que manipularon, y son ellos los responsables de todas las sombras y de todas las dudas", agregó.

Non hai voto en urna, nin ningunha outra medida para garantir que quen vota sexa o elector, pero está Touriño, ven dicir Barcón, para quen semellan moi antigos e desfasados os controis democráticos que, con razón, o seu partido reivindicou durante tantos anos para o voto exterior.

335.357: Lotería ou tómbola?

335.357. Non é o número da lotería. Na lotería hai un procedemento claro e transparente, supervisado e retransmitido en directo. No voto emigrante reina a escuridade. Hai poucos datos. Os do censo son os únicos case completos, xa que o Instituto Nacional de Estadística de España, a través da Oficina del Censo Electoral, os publica por municipios, provincias, países e consulados. Nada que ver cos resultados, pois o Ministerio do Interior só os da por circunscricións. Non coñezo ningún país no que o sufraxio da emigración teña a relevancia cuantitativa e política do noso no que non sexa posible consultar os resultados por países.

Pero hoxe a cuestión é o censo das vindeiras autonómicas no que non houbo ningunha depuración especial, xa que a cifra de 335.357 electores galegos no estranxeiro era a que xa se albiscaba nos datos mensuais que vai publicando a Oficina del Censo Electoral. Faltan os resultados das reclamacións, mais toda apunta a que non vai haber a anunciada e demandada depuración do censo. Era de esperar. Fai máis dun ano o ministro Pérez Rubalcaba gabábase, nun debate co entón senador Jorquera, dunha depuración feita no 2001 polo Goberno de Aznar e que presentaba como propia…

É de manual que o censo é a base dun proceso electoral. Especialmente nun caso como este, no que non está a asegurada a identidade do emigrante que vota desde o estranxeiro, segundo recoñece a Junta Electoral Central. Así que os erros non provocan só efectos estatísticos, como en teoría pasaría no territorio galego, senón auténticos atentados democráticos, como o de que se poda votar en nome dun morto.

O censo exterior segue a ser elevadísimo, cunha proporción de case o 13% do total, ante a que apenas hai exemplos comparables. Aínda así, o medre desta lexislatura é o menor dos últimos vinte anos. En 1985, segundo datos non oficiais, da prensa da época, había 29.298 galegos con dereito ao voto desde o exterior. No 89 aínda había menos de 50.000 e catro anos despois, tras as campañas de Fraga Iribarne desde a Xunta para incentivar a inscrición, apenas se pasaba dos 100.000. Foi entre 1993 e 1997 cando de verdade se disparou o contixente electoral de emigrantes, froito da reforma da lei electoral española de 1995, pola que se estableceu a inscrición de oficio, o que duplicou o número de electores no estranxeiro, nunha parte significativa con persoas xa falecidas segundo se comprbou anos despois.

No 2001 e no 2005 déronse medres similares, de 36.000 electores, fronte aos 30.000 destes catro anos. Anunciábase un crecemento brutal, que non se produciu. Pero ese non é o problema. Nin tampouco que o Ministerio de Asuntos Exteriores xogue ao despiste con predicións abraiantes, logo de que se negara o debate democrático cando de verdade importaba, cando se cambiou a lei en 1995. O grave é que a tómbola do San Froilán é moito máis fiable que o procedemento co que se vota no nome de 335.357 electores galegos.

O 15% de Feijoo

Consumado especialista da política dos pesos e medidas orfa de sentimentos, a dicir dos escasos críticos do PP galego actual, en Alberto Núñez Feijoo sorprende o erro continuado, reiterado e permanente sobre o peso da emigración no censo electoral galego. Será que el pensa que realmente representa o 15% do censo electoral galego? Pode ser que fixera tan mal a conta que non sumara os emigrantes aos residentes na Galicia territorial? Porque os 300.000 e pico de emigrantes galegos son o case 13% dos máis de 2,6 millóns de galegos con dereito ao voto. Só serían o 15% se os excluímos e non os sumamos os 2,3 do interior. Non creo que sexa que Feijoo queira excluír agora os galegos do exterior, unha vez que xa non son a rede seguridade para as maiorías absolutas ao PP.

Ao mellor é simplemente que Feijoo quere que parezan máis dos que son, como se non lle chegara o que realmente supoñen no censo, unha porcentaxe sen igual no Estado español e con precedentes máis ben escasos no estranxeiro. Ao Feijoo non lle amolaba o voto exterior cando pensaba que Fraga ía obter maioría absoluta grazas a el. Despois se cadra si lle molestaba un pouco máis, pero non tanto como cando o PP non gañou as xerais do 2008 e el botou as contas (se supón que un chisco máis rigurosas) sobre os efectos do voto exterior sobre o extrapolado reparto de escanos en Galicia.

En conclusión, que está moi ben que Feijoo descubrira por fin o lado escuro do voto emigrante, aínda que sexa cunha calculadora averiada.

Os titulares do 26 de xuño de 2005

“Los partidos abogan por reformar la ley para dar más garantías al voto emigrante”. O domingo 26 de xuño de 2005, na última xornada da semana de paixón do voto emigrante, na prensa galega podían lerse títulos coma ese, máis ou menos destacados, nalgúns casos na primeira páxina. Era a promesa de que o que estaba a suceder nunca volvería pasar. As forzas políticas galegas non ían someter de novo aos galegos, de dentro e de fóra, a esa loita de irmáns sen xeito nin sentido. Era unha nova trécola, malia como a prensa galega a difundía, de seguro houbo moitos cidadáns de boa fe que a quixeron crer.

E hoxe, o día no que se asinou o decreto de convocatoria das eleccións do 2009, as seguintes á gran desfeita do 2005, só é posible berrar que a clase política galega é culpable, con distintos grados, dunha desfeita aínda maior. Máis de 330.000 galegos están chamados as urnas sen ningunha garantía. Deixouno claro a Junta Electoral Central española o 20 de abril de 1998:

A los Servicios de Correos de los países extranjeros en los que se depositan los votos no les es exigible por la Administración electoral ni por la postal españolas el deber de comprobar la identidad del remitente de los sufragios.

O propio Zapatero recoñeceu na súa última sesión de investidura que o voto dos emigrantes se efectúa con serias deficiencias. Permitiría que toda a Comunidade de Madrid emitirá os seus votos baixo un procedemento con “serias deficiencias”? Pois o peso de Madrid no censo electoral español é semellante ao da emigración no censo electoral galego, de case o 13%. No 2001 Touriño dixo que a regularización do voto emigrante era un problema de “dignidade nacional”. Pepe Blanco denunciaba na oposición que permitía un pucheirazo do Goberno, do PP, claro. Fraga, no poder, aseguraba que os emigrantes votaban nas mesmas condicións que os galegos en Galicia, o que debe querer dicir que aquí votan os mortos…

O PSOE incumpriu as súas promesas de acabar coa negra noite do fraude electoral na emigración. O PP só esixiu o voto en urna cando perdeu as xerais do 2008 e viu que os mecanismos de manipulación ficaban en mans do PSOE. E o BNG non foi quen de forzar ao PSOE a cumprir as súas promesas, mentres caía nas trécolas de Blanco para abrir o inacabable debate de quen debe votar, reforma da Constitución Española incluída.

Só cabe esperar que esta vez o voto da emigración sexa irrelevante no resultado. É o mellor que lles pode pasar aos emigrantes e ao sistema político galego.